ماه سیاه شنبه 1 شهریور 1404؛ معنی، زمان دقیق و راهنمای رصد!

بامداد شنبه اول شهریور ۱۴۰۴، آسمان شاهد رخدادی کم‌نظیر به نام ماه سیاه خواهد بود؛ پدیده‌ای که بسیاری آن را مرموز و رازآلود می‌دانند. ماه سیاه تنها چند بار در طول سال‌های مختلف رخ می‌دهد و همین موضوع باعث شده توجه علاقه‌مندان به نجوم و حتی افراد عادی را به خود جلب کند. در این مطلب به بررسی مفهوم ماه سیاه، زمان دقیق وقوع آن در شهریور ۱۴۰۴ و باورهای علمی و فرهنگی پیرامون این رخداد می‌پردازیم.

«ماه سیاه» دقیقاً چیست؟

«ماه سیاه» اصطلاح رسمیِ نجومی نیست (در کتاب‌های آکادمیکِ ماه‌نگاری نمی‌آید)؛ یک نام عامیانه برای وضعیت‌های «خاصِ زمان‌بندیِ ماه نو» است. دو تعریف رایج دارد:

• تعریف فصلی (Seasonal Black Moon): «سومین ماهِ نو از چهار ماه نو در یک فصل خورشیدی». اتفاق امسال همین است. در تابستان ۲۰۲۵ در نیمکرهٔ شمالی چهار ماه نو داریم و ماهِ نوِ ۲۳ اوت (۱ شهریور) سومینِ آن‌هاست، پس «ماه سیاه» به‌حساب می‌آید. 

• تعریف ماهانه (Monthly): «دومین ماهِ نو در یک ماهِ میلادی» (کم‌یاب‌تر است). این تعریف برای اوت ۲۰۲۵ صدق نمی‌کند چون اوت فقط یک ماه نو دارد. 

نکتهٔ مهم: «ماه سیاه» هیچ ربطی به تغییر رنگ ندارد؛ مثل «ماه آبی» (Blue Moon) که آبی نمی‌شود، این‌جا هم فقط یک نام‌گذاری رسانه‌ای برای زمان‌بندیِ خاصِ ماه نوست.

چرا اصلاً پدیده ماه سیاه رخ می‌دهد؟

• چرخهٔ هلال تا هلالِ ماه (ماهِ هَمزاد/سینودیک) میانگین ۲۹٫۵۳ روز است. فصل‌های خورشیدی حدود ۹۱٫۳ روز طول می‌کشند؛ معمولاً در هر فصل ۳ ماه نو جا می‌شود، ولی به‌دلیلِ ناهماهنگی این اعداد، گاهی چهار ماه نو در یک فصل می‌افتد. طبق قرارداد، «سومیِ چهار تا» را «ماه سیاه» می‌نامند. 

این «ماه سیاه» چه زمانی رخ می‌دهد؟ (ساعت و تاریخ دقیق)

• لحظهٔ ماهِ نو (conjunction): شنبه ۲۳ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۰۶:۰۶ UTC. این همان لحظه‌ای‌ست که ماه دقیقاً بین زمین و خورشید قرار می‌گیرد. 
• به وقت ایران (IRST, UTC+3:30): شنبه ۱ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۰۹:۳۶ صبح.
• برای مرجع بین‌المللی: Space.com نیز همین زمان را ذکر کرده (۰۶:۰۶ GMT). 

آیا «ماه سیاه» دیده می‌شود؟

خیر؛ ماه نو یعنی نیم‌کرهٔ روشنِ ماه به‌سمت خورشید است و ما از زمین فقط سمت تاریک را می‌بینیم؛ ضمن این‌که ماه در آسمان نزدیک خورشید است و در درخشش روز گم می‌شود. نتیجه: چیزی برای دیدن وجود ندارد.

زمان دقیق رصد ماه سیاه

• آسمانِ واقعاً تاریک: نبودِ نور ماه بهترین زمان برای دیدن کهکشان راه‌شیری، سحابی‌ها و خوشه‌های کم‌نور است.
• هلال جوان: ۱–۲ شب بعد (۲۴ و ۲۵ اوت/۲–۳ شهریور) می‌توانید هلال بسیار باریکِ شامگاهی را حدود ۳۰–۴۰ دقیقه پس از غروب، نزدیکِ افقِ غربی شکار کنید.